De Spaarstand

Al langere tijd op een intensief dieet maar toch geen kilo kwijtraken? In deze blog gaat the doc. dieper in op het fenomeen ‘de spaarstand’. De spaarstand is een evolutionair mechanisme dat ik het beste als volgt kan beschrijven: je lichaam ziet een aanhoudend tekort aan eten als een mogelijke dreiging voor een langdurige hongersnood. Om zichzelf te beschermen ‘leert’ je lichaam om met minder energie toch al zijn processen te laten voltrekken. Onder de aanhoudende dreiging van tekorten creëert het telkens ruimte om een deel van de binnengekomen energie uit eten “opzij te zetten” en op te slaan in de meest efficiënte energiebuffer: vet.

‍

‍

Vooral in tijden dat er geen voedselzekerheid was, was dit een heel handig mechanisme: een mindere beschikbaarheid van eten zou zomaar eens een voorbode kunnen zijn van een lange periode zonder eten; dan is het wel zo handig om nog dagen te kunnen overleven, in afwachting van betere tijden.

Om zichzelf te beschermen ‘leert’ je lichaam om met minder energie toch al zijn processen te laten voltrekken.

Het is ditzelfde mechanisme dat - tot op zekere hoogte - verklaart waarom sommige mensen met overgewicht die zeggen weinig te eten, niet afvallen. Deze mensen liegen (meestal) niet; ze zijn waarschijnlijk relatief ondervoed. Door hun slechte voedingsgewoonten en voortdurende focus op afvallen en minder eten, wordt hun lichaam in een modus gezet die veel van het kleine beetje energie dat wordt gegeten (meestal sla en crackers) bewaart voor nog slechtere tijden. Het resultaat is een vermoeid lichaam en een uitgeputte geest. Een modus waarin nog meer slaap niet meer helpt. Dit onderstreept waarom simpelweg calorieën tellen geen Nobelprijswaardige uitvinding is. Minder (voedsel of calorieën) is niet altijd meer (gewichtsverlies)!

Het ontbijt overslaan is een veelgebruikte tactiek voor gewichtsverlies geworden. Mijn ervaring is echter dat veel mensen het verkeerd aanpakken, omdat het vaak het gevolg is van een onbewuste en gehaaste levensstijl. In feite is tijdgebrek voor velen de belangrijkste reden om de eerste maaltijd van de dag naar een later moment te verschuiven. Maar wat gebeurt er dan? Na een gehaaste start van de dag en het overslaan van het ontbijt zit je rond 10.00 of 11.00 uur met een rommelende maag. Meestal ben je aan het werk of onderweg, maar in elk geval ben je waarschijnlijk niet in de beste eetomgeving die je je kunt wensen. Een hongerige buik laat zich gemakkelijk verleiden door die snoepautomaat op het werk of op school, of bij het tankstation langs de snelweg, of de zoveelste broodjeszaak. Wat ik hiermee wil zeggen is dat de onbewuste en vaak ongestructureerde levensstijl die aan het overslaan van het ontbijt ten grondslag ligt, gevolgen heeft die veel groter zijn dan het overslaan van het ontbijt op zich.

Ter compensatie maken mensen die het ontbijt overslaan later op de dag - al dan niet ingegeven door een uitdagende omgeving die maar moeilijk te weerstaan is - keuzes die het ‘fight or flight’-systeem en het lekker-systeem voeden: eten dat smaakvol is en rijk aan suiker en vetten. Oftewel: bewerkt eten (processed foods) die vooral veel energie bevatten, maar die allesbehalve voedzaam zijn. Uit de wetenschap weten we namelijk dat een onregelmatige en stressvolle leefstijl een bekend fenomeen is bij mensen die hun ontbijt overslaan. Het gevolg: minder gezonde voedselkeuzes.

"Onthoud: Minder is niet meer!"

In mijn praktijk zie ik dit ook regelmatig. Door een gejaagde leefstijl slaan ze hun ontbijt over en nemen om 10.00 uur ‘iets kleins of een snack uit de automaat, dat stelt de eerste honger uit’. Rond lunchtijd ‘een broodje (meestal “gezond” of kaas) uit de kantine of broodjeszaak, of een soepje of salade en soms om 15.00 uur nog een appel’. De dag wordt vervolgens volgens hun afgesloten met ‘een kleine portie avondeten, liefst zonder koolhydraten’. Na even doorvragen volgt er vaak nog wel ‘een (halve) zak chips of wat kaasblokjes of anders lekkers’ op tafel, meestal een paar keer per week tussen 20.00 uur en 22.00 uur ‘s avonds, ‘want ‘s avonds heb ik nog vaak honger’.

Het is kenmerkend dat deze mensen vaak weinig eten en ook weinig voedzaam eten (lege calorieën of juist helemaal geen energie: sla, crackers etc.) en ze doen dit ook nog eens vanuit een geloof hun lijf juist goed te doen: als ik wil afvallen, moet ik minderen. De voorbeelden beschrijven simpelweg een onvoedzaam en onvolledig eetpatroon, punt

De spaarstand is een metabole status waar men anno 2022 niet meer in hoeft te verkeren, het is dan ook belangrijk om te allen tijden voldoende (dat is iets anders dan teveel!!) te eten, waarbij ik vooral de nadruk wil leggen op onbewerkt en gevarieerd eten. En uiteraard: delicious & nutritious!

Enjoy Health,

doc.

‍